Skrzydlewo

Sołtys:
Ewa Starzak 
Skrzydłewo 21 b
64-400 Międzychód
tel. 691 175 666

Skrzydlewo*

Wieś sołecka położona nad bezimiennymi dopływami Kamionki, 5 km na pd. od M-du, 1 km na pd. od drogi kraj. nr 24 Skwierzyna - Pniewy. Jeszcze kilka lat temu w składzie sołectwa wymieniano przysiółek Brzezie Łąki.

Pierwotna nazw wsi odnotowana w 1424 r., brzmiała Krzidlowo, stąd nazwisko Crzydlowsky wspomniane w 1435 r. Jednakże już w 1500 r. – Scrzydlyewo, a w 1580 r. – Skrzydlewo. Nazwa ta występuje urzędowo do końca XIX w. Dopiero w Gemeindelexikon z 1908 r. i na mapach z pocz. XX w. pojawia się niem. Zollerndorf, które może pochodzić od czyjegoś nazwiska, albo oznaczać «wieś celną wzgl. zadłużoną».

XV-wieczna posiadłość szlachecka Nałęczów, powiązana stosunkami własnościowymi z majątkami w Gorzyniu i Kamionnie. Najstarszy znany właściciel wsi, występujący w latach 1390-1426 to Dobrogost Kamieński, w 1424 r. pisał się także de Camona et Krzidlowo. Jego sukcesorami byli synowie Mikołaj i Andrzej. Pierwszy z nich, choć w 1435 r. określał się jako Nic. Crzydlowsky, był w 1440 r. dziedzicem w Gorzyniu, Andrzej natomiast osiadł w Skrzydlewie i w 1443 r. stąd się pisał. Obaj posiadali jednak po części wsi. Z kolei potomkiem Niemierzy Kamieńskiego, brata Dobrogosta, był Jan z Kamionnej, Kamieński († po 1447), który w 1434 r. na dwóch częściach swoich dóbr w Kamionnej, Gorzyniu i Sskrzydlewie zapisał żonie Jadwidze po 100 grzywien posagu i wiana. Potomkami Mikołaja lub Andrzeja byli bracia Jan, Stanisław i Marcin, którzy w 1472 r. dokonali podziału dóbr po ojcu i matce w Gorzyniu i Skrzydlewie. Stanisław Skrzydlewski otrzymał całe Skrzydlewo, zaś jego bracia, tzw. niedzielni – do podziału Gorzyń i 3 łany sołeckie w Skrzydlewie. Być może po śmierci Jana łany sołeckie wróciły do Stanisława, gdyż w 1477 r. zapisał on żonie Małgorzacie po 100 grzywien i posagu m.in. na 3 łanach, które sam uprawia w Skrzydlewie. Stanisław występuje do 1485 r.

W 1481 r. z S. pisał się Mikołaj Wata Popowski, który już w 1477 r. dokonywał jakichś rozliczeń ze Stanisławem Skrzydlewskim i jego żoną Małgorzatą. Zapewne to on jest protoplastą żyjącej do dziś w Polsce rodziny Wattów - Skrzydlewskich herbu Samson, która swoich korzeni dopatruje się właśnie w Skrzydlewie. Jednakże samego Mikołaja trudno powiązać z następnymi znanymi dziedzicami wsi.

W latach 1580-81 jako płatnik poboru w Skrzydlewie występuje Kasper Bylęcki, zapewne tożsamy z Kasprem Skrzydlewskim. Bylęccy (Belęccy) posiadali też wtedy Gralewo i Kamionną. Kasper był synem Macieja Belęckiego († po 1575) i poślubionej ok. 1545 r. Anny Buszowskiej, bratem Andrzeja i Macieja Skrzydlewskich. W 1581 r. jako współwłaściciel wsi wystąpił też Jan Nadelwicz-Kręski  z  Przytocznej.

Nie wiadomo kiedy, zapewne w XVII w., w posiadanie wsi weszli Unrugowie, ale z linii bukowieckiej. Pierwszym znanym właścicielem wsi z tego rodu był Krzysztof Unrug (1666-1723), pan na Pieskach, Nowym Gorzycku, Skrzydlewie i Ziemsku. Był też Aleksander Unrug (1696-1737), pan na Bukowcu i Skrzydlewie, zapewne syn brata Jerzego Sebastiana.

Zapewne potomkiem Aleksandra był Henryk Kajetan Unrug (1791-1849), dziedzic Dzięczyna (chyba Dzięczyny, gm. Poniec), Szołowa i Skrzydlewa. W posiadaniu Unrugów wieś poświadczona nadal w 1846 r., ale nie wiadomo jak długo jeszcze. Jako wieś olęderska w myśl reformy z 1873 r. Skrzydlewo stała się gminą wiejską.

Do XVIII w. była to więc wieś feudalna. W 1614 r. wspomniano granicę z Gorzyniem. Usypano na niej 34 kopce graniczne od narożnika z Głażewem aż do narożnika z Kamionną. Od jeziora Piwniewo aż do wsi ciągnęły się wielkie błota. Między Skrzydlewą a Kamionną znajdowało się łożysko Rybnik. 1 km na pd. od wsi ciągną się bezimienne dziś wzgórza Proppers Berge z kulminacja wys. 105,8 m n.p.m.

W 1564 r. płacono biskupowi pozn. po 4 gr. fertonów z 7 łanów osiadłych. W 1580 r. Bylęcki posiadał tu 8 półłanków (4 łany), rolę karczemną, 5 zagrodników i 2 komorników. 29.04.1785 r. Unrugowie przenieśli wieś i mieszkańców na prawo olęderskie. Koloniści mieli płacić z każdej huby (łana) 16 talarów w dukatach, licząc po 3 talary na dukata, co się równało 90 zł. Jednakże już w końcu XIX w. nie istniała świadomość olęderskiego charakteru wsi. W 1885 r. wieś liczyła 680 ha ziemi, w tym 495 ha gruntów ornych, 44 ha łąk i 58 ha lasu. W 1905 r. spisano tu 62 indywidualne gospodarstwa domowe.

Olędry z 1785 r. obejmowały 22 dymy, w 1837 r. – 21, w 1885 r. były tu 33 domy, w 1905 r. – 35, ale w 1982 r. tylko 21 budynków. W 1837 r. doliczono się 166 dusz, w 1885 r. było już – 301 mieszkańców, ale w 1905 r. – 297. Ostatnio wieś się wyludnia: 1970 r. – 174, 1978 r. – 163, 1988 r. – 117, 2003 r. – 106. W XVIII w., może skutkiem kolonizacji, wieś została zapewne zniemczona, w 1905 r. mieszkało tu jednak 23 Polaków. W 1885 r. 127 katolików stanowiło jeszcze 42,2% mieszkańców, w 1905 r. było już tylko 24 katolików (8,1%). Wśród katolików był tylko 1 Niemiec. Wieś zawsze należała do (archi)diecezji poznańskiej. Historycznie przypisana do parafii w Kamionnie, w 1908 r. wspomniana została w parafii kat. w M-dzie, w nieznanym bliżej czasie wróciła jednak do Kamionnej. Protestanci należeli do parafii w M-dzie, formalnie inkorporowanie wsi do miejskiej parafii nastąpiło dopiero na synodzie generalnym w Lesznie w 1777 r. W 1785 r. określono powinności osady wobec kościoła (chodzi niewątpliwie o gminę ewangelicką): po 4 wiertle żyta i owsa od huby, licząc na wiertel 16 garncy miary międzychodzkiej. W 1785 r. założono tu szkołę ewangelicką, w której w XIX w. uczyło się dużo dzieci katolickich.

Karczmarz we wsi był już w 1580 r. W okolicy wiele młynów wodnych, ale w samym Skrzydlewie nie było nawet wiatraków.  Po wojnie było tu gospodarstwo PGR, istniejące do ostatnich lat.

Przed 300 lat odnotowano tu osobliwe zdarzenie. 6.08.1717 r. piorun trafił kobietę leżącą w łóżku. Wystraszona hukiem dziewczyna przez godzinę leżała bez świadomości nim się przebudziła i wyszła.

Brzezie Łąki to dawny przysiółek, leżący 2 km na pd.-wsch. od Skrzydlewa i zawsze związany z tą wsią. Wspomniany w 1846 r. jako Brzeźnica (Birkowek), założony został niewątpliwie przez Unrugów ze Skrzydlewa na długo przed połową XIX w. W latach 60. XIX w. 400-morgowy (102 ha) folwark stanowił wiano Anastazji ze Stoińskich Wąchalskiej, utracone niebawem przez jej męża Karola Gładysza, poznańskiego fabrykanta - bankruta. Majątek został zapewne rozparcelowany (pod koniec XIX w. była to wybudowa lub rozbiórka [Abbau] pod n. Birkvorwerk). Do pocz. XX wieku nie było tu więcej jak 3 domy, najwięcej ludności odnotowano w 1905 r. – 37. Przed 1939 r. mieszkało tu 2 chłopów, zapewne Niemców. Walter Petzold, z żoną Hildegardą z d. Brondtke oraz dziećmi Ulrichem. Helgą i Jürgenem, siedział na gospodarstwie o pow. 60,5 ha. Jego sąsiadem był Günther Ortel (18 ha). Ponadto 8 polskich rodzin robotniczych oraz polski parobek i dziewka (służąca). W okresie międzywojennym nazwę osady spolszczona na Brzeziełąki. Choć osada wspomniana została jeszcze w wykazie urzędowym z 1980 r., jej nazwa nie zaistniała na żadnej mapie po 1975 r. 

*opracowane na podstawie: "Monografia Międzychodu" Jerzy Zysnarski, lipiec 2005