Mierzyn

Sołtys:
Bernard Molik
Mierzyn 15
64-400 Międzychód
tel. 603417834

Mierzyn*

Nieduża wieś sołecka przy prawym brzegu Warty, położona między rzeką a jeziorem Mierzyńskim, na skraju borów Puszczy Noteckiej i łąk nadwarciańskich, przy drodze ze Skwierzyny do M-du przez Wiejce. Sołectwo obejmuje też przysiółki Mierzynek, Przedlesie i Puszcza.

W 1951 r. na piaszczystym wzgórzu, leżącym na pd. od wsi w zakolu Warty S. Janosz dokonał odkrycia wczesnośredniowiecznej osady. W 10 ziemnych jamach i ich sąsiedztwie znaleziono naczynia gliniane różnej wielkości, ułamki ceramiki, prażnice, żarna kamienne, polepę, ciężarki do warsztatów, narzędzia, zwęglony orzech laskowy. Ślady osadnictwa na tym terenie sięgają jednak środkowej (mezolit) i młodszej (neolit) epoki kamiennej i poprzez ślady ludności kultury ceramiki sznurowej, osadę z okresu rzymskiego tworzą ciągłość osadniczą aż do V-VII w.

Na kolejne osadnictwo w tym miejscu trzeba było poczekać aż 10 stuleci. Zapewne już w XVII w. powstał tu jeden z m-dzkich folwarków, wspomniany w 1707 r. pod n. Merine. W czasie wielkiej zarazy w M-dzie w 1709 r. ok. 1600 mieszkańców uciekło z miasta i w pobliżu tego folwarku założyło obóz, ale z powodu nieprzestrzegania dyscypliny kwarantanny (niektórzy wracali ukradkiem do miasta) i braku opieki lekarskiej w obozie tym zmarła ⅓  uciekinierów.

Nazwa wsi pochodzi niewątpliwie od jeziora wspomnianego w 1462 r. jako lacus Mirin, Myrin, w 1615 r. – Mieryn, albo też strumienia, prawego dopływu Warty, bo tak też można odczytać zapis z 1615 r. – od pieły Krobielewski do Mierynia, bo Piła to rzeka, wspomniana już w 1583 r. W sąsiedztwie folwarku, w miejscu zarośli, założono liczące 9 dymów olędry, których pierwotnej nazwy nie znamy. Dokument lokacyjny wsi wydany został 14.03.1695 r. Nowsze olędry były znacznie większe, bo obejmowały 21 dymów i powstały 2.02.1713 r. na terenie częściowo zarosłego już folwarku. Wtedy też zapewne do nazwy doszedł przymiotnik wyróżniający. Wbrew pozorom jednak „nowy Mierzyn” nie jest wcale Mierzynkiem, ale integralną częścią wsi Mierzyn.

W kronice kościoła ewangelickiego wspomniane zostały w 1761 r. Groß i Klein Merine [= duży i mały Mierzyn], a w 1777 r. – die Gr.-Mariner und Kl.-Mariner Holländer. Przymiotnik „duży”, podyktowany zapewne praktyką, musiał dotyczyć nowszych i większych olędrów, które dopiero pod koniec XVIII w. nazwano „nowymi”. W końcu XVIII w. n. pol. brzmiała Meryń Stary i Meryń Nowy, w 1846 r. – odpowiednio – Mierzyn stary Ol. i Mierzyn nowy Ol., natomiast u Korytkowskiego – wspomniana została tylko Nowa Meryna, może dlatego, że jako większa wieś była ważniejsza. W SGKP – Mierzyn Stary, niem. Alt-Merine i Mierzyn Nowy, niem. Neu-Merine, w wykazie z 1890 r. – Altmerine i Neumarine, w 1908 r. – Alt Merine i Neu Merine. Po 1920 r. ustaliła się n. Mierzyn, przy czym – co wynika ze współczesnych map – objęto nią obszar obu olęderskich wsi. Ks. Kozierowski dopatruje się w Mierzynie nazwy dzierżawczej od imienia Mirza, zapisanego w 1421 r., albo Mirzon.

Dzisiejsza wieś obejmuje więc obszar dwóch kolonii. Starsze olędry to dziś najbardziej na zach. wysunięta część wsi, nowsze powstały między istniejącymi już olędrami a jeziorem. Dziś to centrum wsi[1]. Leży ona na skraju lasów Puszczy Noteckiej. W 1778 r. wspomniano borek ku Merynie, w którym się znajduje cegielnia, i ten nie bardzo wycięty.

Stare olędry od chwili założenia były małą osadą i przez całe stulecie pozostawały w niezmienionym kształcie. W 1837 r. liczyły 11 dymów, w l. 1871-1905 r. – 12 domów, do których należało tylko 210,9 ha ziemi. Nowsza kolonia liczyła w 1837 r. 24 dymy, ale w 1871 r. – już 31 domów, w 1885 r. – 32, 1905 r. – 33. Rosła też powierzchnia kolonii: w 1890 r. – 638 ha, a w 1905 r. – 626,5 ha, łącznie więc 837,4 ha. W 1905 r. spisano tu 61 (17 + 44) gospodarstw domowych. Cały dzisiejszy Mierzyn liczył łącznie w 1713 r. – 30 dymów, w 1837 r. – 35, w 1905 r. – 45. We wsi zachowało się kilka starych, drewnianych i szachulcowych, domów mieszkalnych i budynków gospodarczych z końca XIX w. W 1945 r. zniszczone zostały 2 domy. W 1982 r. wieś składała się z 49 zabudowań.

Pierwsi mieszkańcy wsi zajmowali się głównie karczowaniem nadrzecznych zarośli i puszczy. Stary Mierzyn zamieszkiwało w 1837 r. 90 osób, w 1871 r. – 107, 1885 r. – 104, 1905 r. – 86. Nowy – odpowiednio –185, 240, 244 i 209 osób. Łącznie więc w 1885 r. mieszkało tu 348 osób, ale odtąd liczba mieszkańców zaczęła spadać do 295 w 1905 r. Trend ten utrzymuje się także po wojnie: 1970 r. – 303, 1978 r. – 187, 1988 r. – 170, 2003 r. – 151.

Przed 1920 r. wieś była zdecydowanie protestancka. W 1871 r. mieszkało tu tylko 14 kat., w 1885 r. – 31, w 1905 r. – 17. Wszyscy byli Niemcami. Jedynie spis z 1905 r. wykazał 1 Polaka. Obie parafie – prot. i kat. – w znajdowały się M-dzie. W końcu XIX w. szkoła dla dzieci prot. i kat. znajdowała się w Nowym Mierzynie. Mimo to we wsi było 25 analfabetów. W latach 40. XX w. istniała szkoła podstawowa, w l. 60. – 8-latka, następnie szkoła filialna ZSG w M-dzie, od 1975 r. – punkt filialny z klasami I-IV. W latach 80. utworzono tu przedszkole.

Przed 1945 r. wieś miała tylko lokalne połączenie z M-dem. Budowę drogi ze Skwierzyny rozpoczęto przed wojną tylko na odcinku niemieckim, zaś ślady dawnej granicy na drodze woj. nr 199 (przed 2000 r. – 11528), widoczne były jeszcze w latach 80. w postaci gorszej nawierzchni na wsch. od Wiejc i na terenie Mierzyna. Modernizację drogi Skwierzyna - M-chód rozpoczęto dopiero w 1987 r.

Obecnie jest to wieś zdecydowanie letniskowa. Budowę ośrodka turystyczno-wypoczynkowego przy współudziale różnych zakładów pracy rozpoczęto w 1962 r. Tak po wsch. stronie j. Mierzyńskiego powstał jeden z większych ośrodków wczasowych w Wielkopolsce, zw. Międzychód - Ustronie. Składa się on z kilku kolonii domków letniskowych, a także sklepów, restauracji, poczty itp. Główny ośrodek od 1975 r. do lat 90. w gestii „Warta-Torist”.

W 1964 r. przystąpiono do budowy ośrodka szkoleniowo-wypoczynkowego ZW ZMW w Poznaniu, który ukończono go w 1972 r. Od 1974 r. była to Międzywojewódzka Szkoła Aktywu ZSMP.

Mierzynek to przysiółek leżący na pn.-wsch. od Mierzyna, w sąsiedztwie pn. brzegu j. Mierzyńskiego. Zapewne to nowszy przysiółek dawnej wsi Nowy Mierzyn [Neu-Merine], leżący na pn. od niej, który w okresie międzywojennym wydzielił się jako odrębna gromada. Pozostawał nią jeszcze w 1954 r. Deminutywna nazwa powstała zapewne między 1920 a 1934 r. Obecnie jest tu kilka zabudowań. W 2003 r. mieszkało 7 osób.

Z sołectwem Mierzyn związane są też dwie osady Przedlesie i Puszcza, których losy nawzajem się splatają i które mają wspólną nazwę niem. Vorheide. Przedlesie to osada na prawym brzegu Warty, niegdyś 2 km na pn.-zach. od mostu na Warcie, po pn. stronie drogi do Mierzyna, obecnie w sąsiedztwie lub w miejscu osady Średnica, obok drogi do Drezdenka, siedziba Nadleśnictwa Międzychód. Królewskie nadleśnictwo w M-dzie istniało już w II poł. XIX w. Na mapie z 1902 r. Vorheide O.F. znajduje się bardziej na zach. od drogi. Obecne nowe zabudowania nadleśnictwa wzniesione zostały po sąsiedzku z osadą Średnica, stąd częsty błąd autorów przewodników, którzy właśnie Średnicę biorą za siedzibę Ndl. Międzychód. Nazwy Vorheide i Przedlesie są kalką językową. Pol. nazwa funkcjonowała w XX w. głównie w literaturze. Ks. Kozierowski umieścił w 1921 r. nadleśnictwo pod n. Puszcza. W rzeczywistości funkcjonowało ono pod n. miasta. Nazwa Przedlesie, pominięta wciąż w SMWG-76 i WUNM-80, do wykazów urzędowych i na mapy wróciła w połowie lat 90. PMS-96 umieszcza ją jednak w miejscu Średnicy.

W l. 1885-1905 r. był tu 1 dom, w którym w 1885 r. mieszkało 12 osób, a w 1905 r. – tylko 3. W 1970 r. osada liczyła 35 mieszkańców (razem z Polanką?), w 1978 r. – 42, a w 2003 r. – 140.

Kiedy w latach 1924-29 z powodu klęski sówki chojnówki przeznaczono do wycięcia tysiące hektarów lasów sosnowych, Szczepan Czajka założył tu dwa tartaki, które pracowały nieprzerwanie całą dobę i zatrudniały ok. 300 osób, a ich wyroby trafiały drogą wodną za granicę. W 1926 r. zorganizowano tu, podobno z inicjatywy KPP, strajk, w trakcie którego tartaki spłonęły. Istniało podejrzenie podpalenia. Straty obliczono na pon. 1 mln ówczesnych złotych. 27.01.1945 r. stąd prowadzili Niemcy ostrzał wyzwolonego już M-du.

Puszcza jest przysiółkiem położonym na pd. od drogi z Mierzyna do M-du, w zakolu Warty. W 1890 r. pod n. Vorheide – obok nadleśnictwa – funkcjonowały dwa wybudowania: jedno w gminie miejskiej, drugie w gminie wiejskiej Wielowieś. W 1908 r. – skutkiem zniesienia gminy wiejskiej – już tylko 1 połączone wybudowanie w gminie miejskiej. Przed 1955 r. – odb. leś. w gromadzie i gminie M-d. W 1976 r. – przysiółek w soł. Mierzyn. Obecnie n. Puszcza obejmuje się dawne zabudowania nadleśnictwa. Na przełomie XIX/XX w. było tu 5 domów. W 1885 r. osada liczyła 33 mieszkańców, w 1905 r. – 38. W czasie spisu w 1970 r. mieszkało tu 20 osób, w 1978 r. – 26, ale  w NSP 1988 osada nie została ujęta jako oddzielny rewir spisowy, jednakże w 2003 r. – mieszkało tu nadal 28.

W 1976 r. w sołectwie znajdowała się też Polanka, niewielka osada na prawym brzegu Warty, 1 km na pn. od M-du. Przed 1920 r. był to przysiółek w gminie miejskiej M-du. N. pol. zarejestrował dopiero ks. Kozierowski w 1921 r., określając miejscowość jako pustkowie. Niem. n. Schönau oznacza «piękne błonia». Na przełomie XIX/XX w. był tu tylko 1 dom, w którym mieszkały 3 osoby, a w 1905 r. – 14. 

 [1] Dokładnej lokalizacji obu wsi nie ułatwiają znane parametry geograficzne. Wg Verzeichniß-1890, Stary M. znajdował się w odległości 7,3 km od Międzychodu, Nowy – 7,9 km, a więc dalej. Informator pocztowy z ok. 1948 r. lokował Mierzyn w odległości 8 km od Międzychodu, jakby w miejscu Nowego M., zaś Mierzynek – w odległości 6 km, czyli bliżej miasta.

*opracowane na podstawie: "Monografia Międzychodu" Jerzy Zysnarski, lipiec 2005