Dormowo

Sołtys:
Alicja Gierczyk
Dormowo 6
64-426 Łowyń
tel. 095 748 3123, 606 554 916

Dormowo*

Wieś sołecka nad Dormowską Strugą, położona 4 km na pd. od Gorzynia, w paśmie wysokich wzniesień zw. Dormowskimi Górami, na obszarze otuliny Pszczewskiego Parku Krajobrazowego.

Nie ma pewności, jak wiekowa jest ta miejscowość. W. Kowalenko, w oparciu o informacje starosty powiatowego z lipca 1934 r., skonstatował na pd. zach. od wsi, 80 m od drogi Dormowo – Świechocin, na łące Józefa Samtera w pobliżu j. Duże Dormowskie, czworoboczny z piasku usypany kopiec, do połowy rozwieziony na wyrównanie łąk. T. Grzeszczyński podczas autopsji w 1936 r. wątpił jednak w istnienie grodziska. Jako wątpliwe odnotował je też W. Hensel. Mimo to T. Skowroński (Orędownik nr 6), stwierdza typowe grodzisko stożkowate, z pozostawionym śladem schodów wiodących do wnętrza (w postaci rynny) – na stoku północnym. Pięknie zachowane, o podstawie czworoboku, niestety stale narażone jest na niszczenie z powodu uprawy ziemi. Grodzisko powstało między X a XII wiekiem i świadczy o starożytnym istnieniu osady.

Wieś po raz pierwszy wspomniana została dopiero w 1469 r. jako Durmowo i tak konsekwentnie nazywana była przez kilka stuleci. W 1790 r. – Durmow. W 1846 r. już Dormowo, taka też była niem. n. urzędowa.

Pierwszy znany właściciel, Piotr z Dormowa, Głażewski, Słomowski († przed 1483 r.), syn Andrzeja Słomowskiego, którego zalicza się do Leszczyców. W posiadanie części tej wsi wszedł między 1466-69 r. i tu osiadł, gdy rodzinny dwór w Głażewie zatrzymał brat Jan Słomowski, z Głażewa, Zatomski. W 1471 r. z D. pisał się też Jan Białecki, o ile nie jest on tożsamy z Janem Słomowskim. Przed 1486 r. w posiadanie obu części wsi na prawach odkupu wszedł niejaki Wojciech Niemirzecki. W l. 1486 i 1489 r. obie części na tych samych prawach odkupu nabył Mścich Buszewski, Durmowski, a także Zajączkowski. Przed 1503 r. poślubił drugą swą żonę Dorotę, córkę Jakuba Buszewskiego, której zapisał po 30 grzywien posagu i wiana oraz 40 grzywien z miłości małżeńskiej, na sumie, którą miał zapisaną na Dormowie. Zmarł przed 1507 r., gdyż tego roku Dorota wystarała się o transumpcję dokumentu, by rok później, już jako żona Wojciecha Mrowińskiego, potwierdzić wykup tych zapisów przez Andrzeja Głażewskiego.

Andrzej Głażewski, syn Piotra, brat Piotra i Katarzyny, brat stryjeczny Andrzeja, s. Jana, z którym często jest mylony, odziedziczył po ojcu część wsi, albo prawo do niej. Scheda była już mocno zadłużona. W 1497 r. pod zarzutem zaniedbania obowiązku pospolitego ruszenia, król skonfiskował Głażewskiemu dobra Głażewo i Dormowo, a prawa do nich dał Mikołajowi Opalińskiemu. Sprawa się jednak szybko wyjaśniła, gdyż jeszcze w 1497 i 1498 r. król zwolnił Andrzeja od obowiązku wyprawy wojennej dla pilnowania zamków i ziem Wielkopolski. Uregulowawszy w końcu wszystkie kwestie majątkowe Andrzej Głażewski oddał w 1508 r. Głażewo i Dormowo biskupowi poznańskiemu w zamian za wieś Białężyn k. Murowanej Gośliny i 700 zł węg. Sam wspomniany został w Białężynie jeszcze w 1513 r.

Król Zygmunt Stary, zgadzając się na tę zamianę, na prośbę biskupa nadał w 1508 r. obu wsiom immunitet, jaki przysługiwał dobrom duchownym. Odtąd wieś pozostawał własnością biskupów poznańskich w kluczu pszczewskim aż do 1796 r. Skonfiskowana przez króla pruskiego, winna była dzielić losy zamku pszczewskiego, ale już w 1846 r. wspomniana została jako własność rządowa w Kolnie (domena królewska). Po 1873 r. usamodzielniona jako gmina wiejska.

Była to zawsze niewielka wieś nad rzeką zwana niegdyś Durmowską Samicą, z dwoma jeziorami, wspomnianymi w 1564 r. Jedno z nich to Małe, przylegające od pd. do wsi, drugie – to Dormowskie, położone na pd. od niej, może tożsame z j. Wiele, wspominanym od 1494 r. między Dormowem a Głażewem. W 1508 r. wiardunki wojenne objęły 5 półłanów, w 1563 r. pobór dotyczył 3 łanów, 1 łanu sołeckiego i młyna. Wielkość wsi najlepiej oddaje inwentarz z 1564 r.: 16 łanów, w tym 1 łan sołecki, 7 łanów osiadłych 8 – opustoszałych. W 1580 r. biskup płacił pobór tylko z 3½ łana, 4 zagrodników, 2 komorników, karczmy na półłanie i młyna i 2 kołach. W 1790 r. było gospodarzy 8, zagrodników 4, komornik 1. W 1890 r. wieś obejmowała 1069 ha, w 1908 r. – 1068,8 ha. W 1905 r. spisano tu 67 gospodarstw domowych.

W 1790 r. wieś liczyła tylko 12 domów, ale w 1837 r. – już 23 dymy, a w 1871 r. – 34 domy. Od końca XIX wieku wielkość wsi pozostaje bez zmian: w 1885 r. – 40domów, 1905 r. – 46, ale 1982 r. – tylko 41. Nie tylko dlatego, że na skutek działań wojennych w 1945 r. uległy zniszczeniu 2 domy. Już w 1837 r. wieś liczyła więcej mieszkańców niż dziś, bo – 187. Odtąd ich liczba rosła: w 1871 r. – 289, w 1885 r. – 392, w 1905 r. – 358. Od ponad 30 lat liczba ludności pozostaje stała: spis z 1970 r. wykazał 182 mieszkańców, w 1978 r. – 160, w 1988 r. – 157, a w 2003 r. – już tylko 140.

Jak przystało na dawne dobra biskupie, przed 1920 r. wieś była polska i katolicka. W 1885 r. mieszkało tu tylko 18 ewangelików, w 1905 r. – już tylko 6. Wszyscy byli Niemcami, natomiast aż 304 katolików uważało się za Polaków. Wieś zawsze należała do parafii w Kamionnej w diec. poznańskiej, co zostało potwierdzone w 1508 r.

Spis z 1871 r. wykazał we wsi 112 analfabetów (39% mieszk.). Przed 1890 r. istniała jednak we wsi szkoła dla dzieci katolickich i protestanckich. W końcu XIX w. istniała tu też biblioteka Towarzystwa Czytelni Ludowych.

Karczma we wsi wspomniana została w 1563 r. W 1580 r. uposażona była pół łanem karczemnym. W 1564 r. karczmarz płacił biskupowi 12 groszy. Współcześnie życie wsi podporządkowane było gospodarce kolektywistycznej. We wsi znajdowała się rolnicza spółdzielnia produkcyjna specjalizująca się w hodowli owiec zarodowych W 1977 r. weszła ona w skład kombinatu „Rolniczy Trud” w Łowyniu.

W 1501 r., gdy Andrzej Głażewski sprzedawał pannie Małgorzacie Przetockiej z Przytoczna m.in. połowę Dormowa, zastrzegł sobie antiquum molendinum alias Mlynysko [= stary młyn czyli Młynisko], ale nie ma pewności czy należał on do Dormowa czy Głażewa. W 1563 r. był tu na pewno młyn korzecznik o 1 kole, w 1580 r. – o 2 kołach, a w 1591 r. – Durmowski Młyn nad Durmowską Samicą; prawdopodobnie to Stary Młyn Dormowo. Znajduje się on 1,8 km na pn. od wsi, jednakże mapa Perthéesa z końca XVIII w., w przeciwieństwie do innych opracowań kartograficznych, zdaje się lokalizować – skutkiem pomyłki? – młyn ten na pd. od wsi. Bo chyba nie jest to trzeci młyn w Dormowie? Od co najmniej XVIII w. na tej samej strudze znany jest bowiem drugi, nowszy młyn, zwany Ober Mühle [= górny], w przeciwieństwie do starego, zwanego Unter Mühle, [= dolny]. Na mapie z 1834 r. były to już Alte Mühle [= stary] i – Neue Mühle [= nowy], jednak 2 lata później – Unter od. Hint.[er] M. [= dolny albo tylny] oraz  Ober od. Vord[er] Mühle [= górny albo przedni], bo znajdował się prawie o 1 km bliżej wsi. Dlatego w 1846 r. pisano wprost Dormowski młyn dalszy, w przeciwieństwie do nowego, zwanego wówczas Dormowskim młynem pierwszym. Na późniejszych mapach już tyle Alte i Neue Mühle, a na powojennych już tylko bezimienne osady nad rzeką, w przewodnikach nazywane Starym i Nowym Młynem Dormowo. Nowszy młyn – Nowy Młyn Dormowo – powstał zapewne także za administracji biskupiej, skonfiskowany przez rząd pruski w 1796 r., do 1871 r. należały do domeny królewskiej w Kolnie.

Przed I wojna światową oba młyny stanowiły dwa odrębne przysiółki wsi. W okresie międzywojennym stary młyn– obok tradycyjnego napędu – miał też napęd elektryczny i spalinowy. Czynny był do lat 70. Z kolei w nowym młynie ostatni budynek młyna wzniesiono już w 1946 r. W jego sąsiedztwie znajduje się dom mieszkalny z poł. XIX w., a przy nim neogotycka kapliczka z 1863 r. Staromłyńska osada znajduje się po wsch. stronie akwenu spiętrzonego na Strudze Dormowskiej. Bezimienny zbiornik ma kształt południkowo rozwiniętego rogala, leży na wys. 57 m n.p.m. (o 7,8 m niżej od stawu Nowego Młyna) i ma 2,29 ha pow. Dziś hoduje się w nim karpie. Osada znajduje się przy pn.-zach. brzegu akwenu spiętrzonego na à Strudze Dormowskiej. Pamiątką po młodszym młynie tez jest bezimienny 3-kektarowy zbiornik położony na wys. 64,8 m n.p.m. Jeden z tych młynów został przed 1997 r. ponownie uruchomiony przez S. Wittchena (Młyn Gospodarczy, Dormowo Młyn).

 *opracowane na podstawie: "Monografia Międzychodu" Jerzy Zysnarski, lipiec 2005