Piłka / Zamyślin

Sołtys:
Stefan Ligęcki
Zamyślin 4
64-400 Międzychód
tel. 505 896 562 

Piłka*

Wieś sołecka leżąca w lasach Puszczy Noteckiej, 9 km na pn.-zach. od M-u, 3 km na pn. od Warty. Dzieje tej wsi tym różnią się od pozostałych miejscowości gminy, iż już w XVI w. została iderwana od dóbr m-dzkich, w 1888 r. znalazła się w pow. skwierzyńskim, wraz z nim pozostała po 1920 r. w Rzeszy i dopiero w 1945 r. znalazła się w granicach Polski. Od 1922 r. wies wraz z całym powiatem podlegała rejencji pilskiej w prowincji Marchia Graniczna Poznań - Prusy Zachodnie, w l. 1938-45 – rejencji frankfurckiej w prow. brandenburskiej. Od 1945 r.  znajdowała się w woj. poznańskim, ale w l. 1950-54 – w zielonogórskim. W l. 1945-54 – była gromadą w zbiorczej gminie Krobielewko. W 1954 r., w ramach reformy administracyjnej wieś trafiła do pow. m-dzkiego. Sołectwo Piłka obejmuje też przysiółek Zamyślin. Ostatnio w sołectwie wymienia się też odrębną osadę – Piłka DPS.

W XVI w. – jeszcze w składzie dóbr m-dzkich. Początek miejscowości dał dawny tartak, wspomniany po raz pierwszy w 1592 r. jako molendina Dzierząsni y Pieła. Jan Ostroróg sprzedał ten młyn Janowi Opalińskiemu. Później zapewne w dobrach krobielewskich, następnie – gorajskich. W 1615 r. w rozgraniczeniu wsi Krobielewo i Goraj zapisano: od pieły Krobielewski do Mierynia. Po niem. młyn ten zwał się Schneidemühl, jednakże w XVIII r. używano n. Großer Lug, dosłownie «wielkie kłamstwo», choć słuszniejsze wydaje się dojrzenie w tej n. pol.- niem. hybrydy od słowa łęg. Założone więc w XVIII w. olędry nazwano Großlugischen albo Lugische Holländer. W dokumencie kościelnym z 1777 r. – die Lugischen Holländer. Dopiero ok. 1800 r. wprowadzono urzędowo Schneidemühl Hauland, u Perthéesa – Holendry Pilskie, na mapie z 1834 r. – Haul. Schneidemühl, w 1846 r. – Pilskie Ol., które należały do Kocha z Wiejc, w SGKP – Pilskie Holendry, niem. Schneidemühle Hauland. Nazwą Pilskie Olędry posłużył się jeszcze Leksykon Polactwa w Niemczech z 1939. Obecną n. ustaliła KUNM przed 1947 r., zalecając przymiotnik piłecki.

Wieś pochodzenia olęderskiego, powstała w miejsce dawnego młyna tartacznego, nad bezimiennym dziś strumieniem, dopływem Warty, zw. niegdyś Piła [Mühlgraben]. Niewiele wiadomo o dawnym tartaku, wspomnianym w 1592 r., jak też ok. 1700 r. Przy młynie funkcjonowała osada zamieszkała przez poddanych majątków w Wiejcach i Goraju. Mieszkańcy przedkolonizacyjnej osady Große Lug zobowiązani byli świadczyć ręczną i sprzężajną pańszczyznę po 2 dni w tygodniu w majątku Goraj i Wiejce. Kolonizacja olęderska nastąpiła w XVIII w., na pewno przed 1777 r. Zdaniem Tscheuschnera, Piła skolonizowana została przez jedną z grup uciekinierów z Salzburga, sprowadzonych na pocz. XVIII w. na tereny nadnoteckie. Jeszcze w okresie międzywojennym wyróżniali się oni mową i obyczajami podobnymi do mieszkańców okolic nadnoteckich. Pierwsi koloniści musieli zapewne wyrąbywać las pod pola i zabudowę. Pozostałością po tamtych czasach jest charakterystyczna dla osadnictwa olęderskiego rozproszona zabudowa. Przed 1945 r. była to największa gmina na terenie Puszczy Noteckiej w pow. skwierzyńskim. Już 1890 obejmowała 326 ha. W 1905 r. spisano tu 50 gospodarstw domowych, w 1925 r. – 54, w 1939 r. – 57, w tym 34 gospodarstw rolnych. 11 gospodarstw miało od 0,5 do 5 ha, 7 – 5-10 ha, 12 – 10-20 ha, 4 – 20-100 ha.

XVIII wieczna kolonia obejmowała 14 dymów, w 1837 r. było tu już 28 domów, w 1871 r. – 36, w 1885 r. – 42, w l. 1905-25 r. – 40. Ostatnio (1982 r.) – 34 zabudowania. Ok. 1800 r. miało tu mieszkać ponad 400 (?)osób. W 1837 r. doliczono się tu jednak 241 dusz, w 1871 r. – 274, w 1885 r. – 270, w 1905 r. – 207, 1925 r. w – 211, w 1939 r. – 186. Po wojnie szybko odbudowano zaludnienie: w 1949 r. – 115, w 1958 r. – 143, w 1970 r. – 159 (razem z Zamyślinem), w 1978 r. – 270, w 1988 r. – 257, w 1995 r. – 186 (bez Zamyślina); obecnie (2003 r. ) mieszkają tu 243 osoby. Na statystykę mieszkańców rzutuje ilość pensjonariuszy DSP.

Przed 1945 r. wieś była zdecydowanie protestancka i niemiecka. W 1871 r. było tu tylko 9 kat., w 1885 r. – 5, w 1905 r. nie było już ani jednego. Nie było też Polaków. Synod luterański z 1777 włączył oficjalnie die Lugischen Holländer do parafii ewang. w M-dzie. W 1854/55 r. weszła w skład nowo powołanej parafii w Wiejcach, która istniała do 1945 r. Historycznie wieś leżała na obszarze diec. poznańskiej, w 1920 r. podporządkowana została delegaturze arcybiskupiej w Tucznie, a następnie – Wolnej Prałaturze w Pile, od 1945 r. pod administracją apostolską w Gorzowie. Teren kolonii należał przed wiekami do parafii w Goraju, po ostatniej wojnie wieś przypisano do ośrodka duszpasterskiego św. Józefa w Krobielewku, pozostającego pod kanoniczną zwierzchnością par. w Goraju. Ostatecznie jednak wieś znalazła się w par. św. Mikołaja w Skwierzynie jako najbardziej (30 km) odległa miejscowość (kościół filialny w Wiejcach). Już w 1780 r. obowiązki nauczyciela pełnił... krawiec Weidemann. W latach 1822-87 wieś należała do okręgu szkolnego w Wiejcach. W 1887 r. utworzono tu szkołę ewangelicką z własnym budynkiem szkolnym i jednym nauczycielem. Dzieci katolickie chodziły do szkoły w Krobielewku. W latach 70. istniał tu punkt filialny Zbiorczej Szkoły Gminnej w M-dzie.

Przedwojenna ludność utrzymywała się w zdecydowanej większości z rolnictwa i leśnictwa. Dominowało samozatrudnienie. W 1939 r. spisano tu 47 urzędników i pracowników biurowych oraz 14 robotników. Powstała tu niegdyś spółdzielnia produkcyjna, od 1977 r. zakład rolny w składzie Rolniczego Kombinatu Spółdzielczego „Rolniczy Trud” w Łowyniu.

Od lat 70. (?) znajduje się tu Państwowy Dom Pomocy Społecznej dla Dorosłych. W 1996 r. wojewoda gorzowski wykupił obiekty byłego ośrodka wypoczynkowego Spółdzielni Mleczarskiej w Poznaniu w Zamyślinie w celu adaptacji na dom pomocy społecznej.

Zamyślin to dawna wieś olęderska, obecnie przysiółek, leżący 2 km na wsch. od Wiejc. Wg O. Tscheuschnera, nazwa wsi pochodziła od młyna Grabenmühle [= młyn fosny, nad fosą, nad rowem], która z czasem zaczęła ewoluować poprzez Gravelmühle, Grävelmühle, Krebelmühle i przybrała postać Krebbemühl, zapewne nie bez wpływu nazwy sąsiednich wsi Krebbel, czyli Krobielewo i Krobielewko (w 1846 r. wspomniany został nawet Krobielewko mł., zapewne w Zamyślinie, bo na terenie Krobielewka nieznany). Wydaje się jednak, że jest to raczej próba szukania genezy nazwy niż udokumentowany wywód naukowy. Tymczasem K. Schmechtig, pisząc o Wiejcach, wspominał z pamięci dokument z czasów Kwileckich (XVI w.), nadający młynowi w Kropelmühle prawo użytkowania wody po wsze czasy. Na mapach z końca XVIII w. występuje Krebelsche Mühle (von Pfau) i Krebbelmühle (Gilly). Na mapie sztabowej z ok. 1834 r. – Krebbelmühle Haul., ale na mapie pow. m-dzkiego z ok. 1836 r. – Młyńskie Olędrie. W 1846 – Zamysłyńskie Ol., w SGKP – Zamłyńskie Holendry, niem. Krebbelmühle, jednakże w wykazie urzędowym z 1890 – urzędowa forma Krebbelmühl. Na pol. mapie z 1936 r. Krebbel Mühle (Młyńskie Holendry), jednakże KUNM poszła tropem n. młyna, określonego w SGKP jako Zamłyńskie, przyjęła przed 1947 r. n. Zamyślin, zalecając przymiotnik zamyśliński.

Do 1873 r. była kolonia w dobrach wiejeckich. Założyciele osady mieli się tu osiedlić ok. 1600 r. Data założenia olędrów pozostaje nieznana[1]. Czasami datuje się je na II poł. XVII w. Liczyły one zrazu 13 dymów. Gmina liczyła w 1890 r. 217 ha, w 1908 r. – 215, w 1930 r. – 214,5 ha. W 1905 r. spisano tu 19 gospodarstw domowych, w 1925 r. – 19, w 1939 r. – 20. Były tu 4 gospodarstwa rolne o pow. 0,5-5 ha, 2 – 5-10 ha, 5 – 10-20, 2 – 20-100 ha. Liczba domów w 1837 r. zmniejszyła się do 11 (razem z młynem – 13), w l. 1885-1905 było ich 16, ale w 1925 r. – 14. W 1837 r. doliczono się tu 88 dusz (razem z młynem – 100), w 1885 r. spisano 108, w 1905 r. – 85, w 1910 r. – 88, w 1925 r. – 72, a w 1939 r. już tylko 65. Po wojnie liczba ludności jeszcze bardziej się zmniejszyła, w 1995 r. – 20 osób, ale w 2003 r. – 43. Przed 1945 r. wieś zdecydowanie protestancka. W 1885 r. mieszkało tu 5 kat., w 1905 r. – 8, w 1925 r. – 2. Już w 1905 r. wszyscy mieszkańcy byli Niemcami. Ludność utrzymywała się rolnictwa i leśnictwa. W 1939 r. było tu tylko 6 robotników oraz 21urzędników.

Wprawdzie kolonia powstała z osady młyńskiej, to Tscheuschner twierdzi, że tutejszy młyn powstał dopiero ok. 1750 r. W 1846 r. – Krobielewko mł., w SGKP – przy holendrach młyn: Zamłyńskie. W 1837 r. były 2 dymy i 12 mieszk. Młyn wodny funkcjonował jeszcze w 1929 r.

Z powodu ubytku wody w strumieniu napędzającym młyn, na sąsiadującym z nim wzniesieniu postawiono w 1825 r. wiatrak. W 1878 r. został on sprzedany, rozebrany i na nowo wzniesiony na Mühlberge [= młyńskie wzgórze] w Krobielewku.

Z Piłką związana jest legenda o dzikim myśliwym. Jedno ze wzniesień koło wsi nosiło nazwę Wysokiej Góry (choć nie można wykluczyć, że legenda dotyczy samej Wielkiej Sowy). Wiodła przez nią droga, która przechodziła nad skrajem wielkiego wąwozu zw. Piekielnym Dołem [Die holle Grunt]. Pewnego razu człowiek wiozący drewno spadł tam z wozu i zabił się. Odtąd ludzie stale układają tam stos chrustu, gdyż leśniczy ciągle go wywozi. W miejscu tym ustawicznie straszy. Pewien mężczyzna przestraszył się toczącej się w jego kierunku beczki. Widziano tam też dzikiego myśliwego z potworami, który ludzi przebywającym tam późną porą, wyprowadza na manowce.

 [1] Najstarsze olędry w dobrach gorajskich sięgają  czasów Barbary Breziny: Poręba (Róża) założona została w 1624 r.

*opracowane na podstawie: "Monografia Międzychodu" Jerzy Zysnarski, lipiec 2005