.jpg)
.jpg)
-1.jpg)
.jpg)
Muchocin
Sołtys:
Krzysztof Lamcha
Muchocin 10
64-400 Międzychód
PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI MUCHOCIN
Muchocin*
Wieś sołecka nad Dormowską Strugą, w pobliżu lewego brzegu Warty, 3,5 km na zach. od M-du. Sołectwo, w skład którego wchodzi też Muchocinek, obejmuje też dawny młyn Nadolnik.
Ślady osadnictwa na tym terenie sięgają paleolitu (starszej epoki kamiennej), skąd pochodzą narzędzia krzemienne. A. Jeziorski podczas kopania dołu znalazł kamienny toporek kultury ceramiki sznurowej. W pobliskim j. Tuczno znaleziono łódź - dłubankę wykonaną z jednego pnia. Najważniejszym jednak archeologicznym dokumentem przeszłości jest wklęsłe, czworoboczne grodzisko, o wymiarach 17 x 19 m, wznoszące się 21 m nad poziom Warty, 1 km na wsch. od wsi, 200 m na pn. od drogi do M-du. Kotlinka ma średnicę 50 m, z trzech stron wały wys. 4-5 m; zniszczeniu uległa część wałów przylegających do spadzistego brzegu rzeki. Od zach. zbocze spada stromo, od wsch., gdzie dostęp najłatwiejszy, znajduje się dodatkowo rów. W 1925 r. wykonana została tu autopsja W. Kowalenki i J. Kostrzewskiego. Badania archeologicznej nie wykazały żadnych pozostałości okresu wczesnośredniowiecznego, co uniemożliwia ustalenie dokładnej chronologii.
W tradycji niem. wzgórze to nosiło nazwę Räuberberge [= zbójecka góra], na przedwojennych mapach pol. występowało jako Szwedzki Okop. Nazwa ta sięga czasów wojny północnej. W 1705 r. podczas pobytu Karola XII w M-dzie Szwedzi podejrzewali Polaków o zdradziecki napad. Król szwedzki kazał nawet sypać szańce na Mühlenbergen [= młyńskie wzgórza] i Räuberberge, chcąc ostrzelać miasto. Pastor Balde odwiódł go jednak od tego zamiaru i miasto uratował. Stąd Szwedzki Okop, jak zwano jeszcze przed 1945 r. Po wojnie wzgórze nie było identyfikowane, dopiero w PMS-96 wróciło pod utrwaloną w literaturze n. Zbójecka Góra. Nazwa ta nawiązuje zapewne do legendarnego przekazu o przekształceniu grodziska w siedzibę zbójców, którzy kontrolowali ruch na Warcie, dzieląc się nielegalnie ściąganym mytem ze Skórami i Nałęczami, właścicielami Muchocina do XVI w. Wg innej legendy, żyły tu trzy piękne siostry - sieroty, o których rękę poprosiło trzech bogato ubranych młodzieńców. Obdarowane pierścionkami zaręczynowymi dziewczęta podążały potajemnie za chłopcami do lasu, gdzie okazało się, że narzeczeni to zbójcy. Siostry, uciekając przed nimi skoczyły do Warty i utonęły. Odtąd wzgórze nazywano Zbójecką Górą, a urwisty brzeg rzeki – Dziewiczym Skokiem. Ustawiono tam krzyż, pod którym w południe i północy widywano czarnego kota, straszącego przechodniów. Kto zaś w tym miejscu wpadnie do wody, nie ma dla niego ratunku. Wg innej wersji tej legendy, owego kota ujrzał kiedyś pewien robotnik, który niezbyt dobrze mówił po niemiecku. Ze strachu więc zawołał po polsku: Czarny kot! Góra Rozbójników! Okrzyk ten okazał się magicznym zaklęciem, którego robotnik ten używał odtąd, ilekroć znów zobaczył czarnego kota.
Współczesną historię wsi rozpoczyna dokument w 18.12.1378 r., na mocy którego w posiadanie wsi drogą zamiany wszedł Mikołaj z Bytynia, herbu Łodzia, ostatni znany kasztelan starogrodzki, wówczas wspomniany po raz pierwszy. W zamian za Mychoczino i Radgoszcz oddał on cystersom z Zemska (Bledzewa) wieś Rokitno. Mikołaj wystąpił jeszcze 23.11.1406. Natomiast nazwę wsi zapisano w 1418 r. jako Michoczini, Michucino, w 1419 r. – Michuczino, Mychoczino, w 1435 r. – Myechoczyny, w 1464 r. – Michaczino, Michoczino, w 1475 r. – Miechoczino, Mychoczino, w 1502 r. – Myechczino, w 1510 r. – Nychoczyno, w 1532 r. – Michoczin, w 1580 r. – Miechoczino, w 1591 r. – Michocino. Ks. Kozierowski podejrzewa, że z uwagi na dawną własność klasztorną pierwotna n. wsi mogła brzmieć Mnichocin, który uprościł się do formy Michocin. Pol. toponimia zna kilka takich przypadków. Najbardziej spektakularny to przykład Michowa, dawnego miasta na Lubelszczyźnie, które jeszcze w 1626 r. zwało się Mnichów, a 50 lat później wspomniane jako Michów, własność S. Mnichowskiego.
Jeszcze w niemieckojęzycznym dokumencie kościelnym z 1754 r. nazwa wsi wystąpiła w formie Miechocin, ale już niemal od początku XVII w. w użycia – i to na gruncie j. niem. – była forma bliska współczesnej: 1627 r. – Muchodczyn, 1700 r. – Muchodschin, Muchotschin, Mochotschin, Mochodschin, 1713 r. – Muchodczyn, 1735 r. – Mochodschin. Na mapach Freuhdenhamera (1645) – Mochuczin, w dokumencie z 1777 r. – Machtschin. Nazwy tej nie udało się zgermanizować i od co najmniej 1821 r. urzędowa n. wsi brzmiała Muchocin.
W nieznanym bliżej czasie wieś przeszła w ręce Grzymalitów. W 1418 r. właścicielem wsi był Jan Międzychodzki, w roku następnym dzielił się nią ze swym kuzynem Teodorykiem. Odtąd, aż po połowę XVII w., wieś wchodziła w skład dóbr m-dzkich. W latach 1432-1592 wieś wielokrotnie wymieniana jaka idealna współwłasność Skórów z Gaju i Ostrorogów. W 1597 r. wraz z innymi posiadłościami m-dzkimi nabył ją Krzysztof (I) Unrug († 1620). W 1627 roku jego trzej synowie podzielili się spadkiem. Muchocin z młynem i Strychy otrzymał Baltazar (Balzer) Unrug, który w 1615 r. poślubił Ewę Brudzewską. Jego synowie dokonali w 1634 r. kolejnego podziału dóbr. Muchocin stał się odrębną dziedziną, którą wnuczka (?) Baltazara, Ewa von Unruh, wniosła w posagu mężowi Adamowi von Kalckreuthowi (1638-1711). Wg Radtkego, stało się to ok. 1660 r., wg innych – po jego powrocie z wojen tureckich, czyli ok. 1676 r.
Kalckreuthowie [Kalkrewter, Kalkreut, Kalckreuter, Kalkreyter, Kalkrute, Kalkruwter, Kalkrait] pochodzili z okolic Norymbergii, w średniowieczu dotarli na Śląsk i osiedlili się w okolicy Sulechowa. Na początku XVII w. Hieronim von Kalckreuth opuścił Pomorsko, by nabyć w Polsce Dłusko i Nową Niedrzwicę (Hersztop). Jednocześnie jego brat bądź kuzyn Friedrich von Kalckreuth nabył Przytoczną. Hieronim [Hieronimus] v. K. zapisał w 1607 r. swej żonie Annie von Stoessel wiano na częściach Dłuska i Hersztopu (Nowej Niedrzwicy). Była ona zapewne drugą żoną Hieronima († 1615). Z Katarzyną miał co najmniej 5 synów, a najmłodszy z nich – Carl Maxymilian ożenił się w 1630 r. z Marianną von Salza. Ich synem był właśnie Adam, właściwie Jan Jerzy Adam Kalckreuth [von Kalkrait], herbu własnego (1638-171). Mieszkał zapewne w Policku, był trzykrotnie żonaty. Pozostawił co najmniej 2 synów. Następcą Adama był jego syn Adam Leonhard, jednakże w 1713 r. był zapewne jeszcze nieletni, skoro w roli dziedzica wsi wystąpił Carl von Kalckreuth, zapewne tożsamy z Karolem Magnusem. Po śmierci Adama Leonarda majątek odziedziczył jego syn August Lobegott (1735-1804).
Ok. 1840 r. właścicielem majątku był kpt. August Leonard von Kalckreuth, który poślubił pannę von Unruh. W 1860 r. wspomniana jako wdowa mieszkała na Lipowcu. W latach 1874-1900 jako dziedzic wspominany był Otto von Kalckreuth, w międzyczasie landrat pow. m-dzkiego. Jego żoną była Diana, z domu hrabina von Beust. To ich synem mógł być rotmistrz Wilhelm von Kalckreuth (1873-1915), poległy w I wojnie światowej, któremu wystawiono we wsi pomnik. Już w 1922 r., a także po 1926 r. właścicielem majątku był Joachim Kalkreuth. Właśnie w 1922 r. w majątku wybuchł strajk robotników rolnych. Właściciel w odwecie zawiesił wypłaty. Po 1945 r. majątek został znacjonalizowany i Przekazany Państwowym Nieruchomościom Ziemskim. Obecnie jest to gospodarstwo należące do Rolniczego Zakładu Doświadczalnego w Gorzyniu, należącego do AR w Poznaniu.
Do XVIII w. właściciele rezydowali poza Muchocinem, choć istnieją przesłanki, by twierdzić, żer już ok. 1735 r. był tu jakiś dwór. Wtedy bowiem rektorem szkoły ewangelickiej w M-dzie został Jan [Johann] Kurczyn, były dotychczasowy ochmistrz w „Mochodschinie”. Obecny dom podworski zbudowany został w XIX w. To prosta, jednopiętrowa budowla. Po remoncie od 1989 r. w dawnym dworze mieszczą się pracownie naukowe AR. Obecnie na terenie podworskiego majątku zlokalizowana jest tu wylęgarnia ryb oraz doświadczalna obora.
Wieś ma więc charakter podworski. W 1469 i 1499, a w 1475 r. część Skórów – wystąpiła w rejestrze zaległości podatkowych, co może być dowodem przejściowego upadku wsi. W 1508 r. pobór objął 6 półłanów, tyleż samo w 1509 r. W 1510 r. – 12 półłanów, w tym 8 osiadłych i 4 opuszczone. W 1563 r. pobór objął tylko 3 łany, 2 komorników, karczmę i młyn, ale już w roku następnym dziesięciną objętych było 12 łanów kmiecych. W 1580 r. pobór dotyczył 3 zagrodników, 3 komorników, 7 rybaków, karczmy, młyna 3 ćwierci roli; ponadto pobór z pewnych ról w M. płaciło miasto M-d. W 1905 r. spisano tu 34 gospodarstwa domowe. W latach 70. XIX w. dominium dworskie obejmowało 3917 mórg (1000 ha), w 1890 r. – 1105 ha. W 1837 r. wieś liczyła 19 dymów, w 1885 r. – 19 domów, 1905 r. – 18. Przez następne stulecie niewiele się zmieniło, bo w 1982 r. wieś tworzyły tylko 23 zabudowania.
W 1837 r. policzono tu 147 dusz, w 1885 r. – 225, w 1905 r. – 194. Boom ludnościowy nastąpił dopiero w II po. XX w., bowiem w 1970 r. spisano tu 254 osoby, w 1978 r. – 323, a w 1988 r. – 370. Obecnie (2003 r.) mieszka tu 361 osób, nie licząc Muchocinka. Mimo protestanckiego wyznania dziedziców, wieś zachowała katolicki charakter. W 1885 r. ewangelicy stanowili 30,2% mieszkańców, w 1905 r. – 30,9%. Mieszkała tu wówczas 8-osobowa grupa „innych chrześcijan”. Wszyscy katolicy w liczbie 126 (64,9%) byli Polakami.
Osobliwym przejawem takich stosunków, był tragiczny proces czarownicy, który odbył się tu w listopadzie 1713 r., ale wbrew niektórym publikacjom – do skazania i spalenia nie doszło. Miejscowy sołtys Sebastian Piltz oskarżył 16.11.1713 r. Margarethe Schabbelową [Schabbelin] o czary, gdyż jego dzieci od pewnego czasu kulały. Ponieważ kaznodzieje prot. oczekiwali od niego odwołania oskarżeń z powodu braku innych dowodów, sołtys zwrócił się do Karola von Kalckreutha, ówczesnego dziedzica Muchocina, który nakazał pławienie kobiety. Przeciwko torturom występowali pastorzy, za których przyczyną sprawę dwukrotnie badał sąd sprowadzony z M-du. Kalckreuth kazał jednak sprowadzić polski sąd z Kamionnej i jeszcze raz torturować. Kiedy kobieta nadal nie przyznawała się do winy, została wywieziona na rozstaje dróg i tam ponownie męczona. Czy przyznała się ona torturach, nie można było się upewnić, gdyż 29 listopada rana nadeszła do miasta wiadomość, że kobieta była w beczce martwa; jak to się stało, w sposób naturalny, czy violento modo [= gwałtem], nie mogliśmy się dowiedzieć, zresztą jest to memoratu dignum [= godne zapamiętania] – komentował kronikarz kościelny.
W końcu XIX w. najbliższa szkoła dla dzieci ewangelickich i kat. znajdowała się w Wielowsi. W latach 40. istniała tu szkoła podstawowa, w l. 70. – punkt filialny ZSG w M-dzie. Od 1926 r. nauczycielem w tej szkole był Jan Pawełka († 1998). W kwietniu 1946 r. założono tu przedszkole publiczne.
W 1508 r. wspomniano dwa młyny o 1 kole, rok później były one opustoszałe. Znajdowały się one niewątpliwie nad Dormowską Struga, której odcinek od jeziora Tuczno do Warty już w 1462 r. nosił n. Młyńskiej. W 1563 r. był tu młyn korzecznik o 2 kołach. 1 młyn także w 1580 r. W 1591 r. przypomniano, że od młynarza w Muchocinie należy się meszne dla plebana w M-dzie. Młyn ten musiał mieć spore znaczenie gospodarcze, skoro wymieniono go specjalnie w akcie podziałowym z 1627 r. W końcu XVIII w. był znów dwa młyny wodne, zlokalizowane nad Dormowską Strugą. Ten mniejszy, położony na pn. od wsi to Nadolnik. Większy znajdował się w samej wsi i wg SGKP miał aż 6 kół z turbiną. Stąd Großmühle, po polsku zwany Wielki (1846), w końcu XIX w. – Obermühle [= górny]. Pol. n. urzędowej nie otrzymał. W XIX w. składał się niezmiennie z 1 budynku. Młyn ten występuje jeszcze na mapie z 1964 r.
Karczma wspomniana w 1563 r. Była ona w 1580 r. uposażona ¼ łana ziemi. SGKP wymienia tu w końcu XIX w. kopalnię węgla brunatnego i gorzelnię parową. Do niedawna wydobywano tu torf nawozowy.
Ponad nazwą wsi funkcjonowała też leśniczówka, leżąca nad Dormowską Strugą, 1 km na pn. od Muchocina, w miejscu dawnego młyna Nadolnik. Jak wspomnieliśmy, tradycja dwóch młynów w Muchocinie sięga XV w., w XVI w. istniał już tylko 1 młyn, drugi zaś mógł zostać odbudowany nie później niż w końcu XVIII w. Na mapie z końca XVIII w. – jeszcze Klein Mühle [= mały] względnie już Schneidemühle [= tartak]. W 1846 r. – Piła mł. W urzędowym spisie z 1890 – Untermühle [= dolny]. W SGKP – Piła (Schneidemühle), ale też – Untermühle, pols. Nadolny Młyn. Przed 1936 r. – Nadolnik. Nazwa ta wystąpiła jeszcze na mapie z 1975 r. i ponownie w PMS-96 i na mapie z 1998 r. (L. Nadolnik). Na mapie z 1982 r. – jako L. Muchocin. Wg opisu SGKP, Nadolnik miał on 3 koła, czyli był o połowę mniejszy niż młyn we wsi. Jako tartak występował przez ok. 100 lat. Zapewne jeszcze przed 1939 r. dawna osada młyńska stała się leśniczówką. Na przełomie XIX/XX w. był tu 1 dom. Mieszkało w nim przemiennie 7-11 osób.
Z kolei Muchocinek to dawna wieś, obecnie przysiółek z gajówką, położony na lewym brzegu Warty, 2,5 km na pn.-zach. od Muchocina. W. Rusiński, badacz osadnictwa olęderskiego w Polsce, rejestruje Muchocinek pod n. Mechocińskie Olędry, ale nie potrafił ustalić daty ich założenia. W źródłach niem. wspomniane w 1709 r. jako Mochodschiner Holländern, 1777 r. – die Holländerei Machtschin. W XIX w. ustaliła się n. urzędowa Muchocin Hauland, w ślad za nią pojawiły się polskie kalki: Muchocin Ol. (1846), Muchocin olędry (SGKP), Muchocińskie olędry (1888). Pol. n. deminutywna upowszechniła się po 1920 r. Kolonia założona została na gruntach Muchocina przez jego właścicieli i do 1873 r. pozostawała własnością dworską. Miała zrazu liczyć 10 dymów, ale ilość ta systematycznie malała: w 1837 r. – 9, 1871 r. – 7, 1885 r. – 8, 1905 r. – 7. Zgodnie z tradycją olęderską – zabudowa rozproszona. W 1890 r. gmina obejmowała 237 ha. W 1905 r. spisano tu 7 gospodarstw domowych. W 1837 r. mieszkało tu 75 osób, w 1871 r. – 41, 1885 r.– 42, 1905 r. – 52. Teraz (2003 r.) – tylko 18. Przed 1920 r. wieś protestancka i niemiecka. W 1871 r. tylko 3 kat., w 1885 r. – 4, w 1905 r. – 6. Wszyscy oni byli Niemcami. Ludność zawsze uczęszczała do kościołów w M-dzie. W końcu XIX w. dzieci chodziły do szkoły w Strychach. W okresie międzywojennym czynna tu była cegielnia.
*opracowane na podstawie: "Monografia Międzychodu" Jerzy Zysnarski, lipiec 2005
