.jpg)
.jpg)
-1.jpg)
.jpg)
Łowyń
Sołtys:
Grzegorz Górny
ul. Słoneczna 56
64-426 Łowyń
PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI ŁOWYŃ
Łowyń*
Duża wieś sołecka, położona na jeziorem Łowyńskim w zagłębieniu wysoczyzny morenowej, przy drodze z Gorzynia do Świechocina.
Własność duchowna. Wieś założona w 1407 r. przez biskupa poznańskiego Wojciecha Jastrzębca, potwierdzana systematycznie w kluczu pszczewskim dóbr biskupich, aż do konfiskaty majątków kościelnych w 1796 r. Pierwotna nazwa wsi w 1407 r. Louenie, Łouenie, znana jest wyłącznie za dokumentem z 1632 r., w 1427 r. brzmiała jednak Lovyn, w 1475 r. – Lowyn, 1564 r. – Łowień, 1580 r. – Łowin, 1790 r. – Łowyń, ale w 1846 r. i w SGKP – Łowin, tak też ks. Kozierowski w 1916 r., zapewne jako konsekwencja niem. n. urzęd. – Lowin. Rospond, podobnie jak Kozierowski, uważa bowiem, iż pierwotną formą był Łowin, czyli n. dzierżawcza od nazwy osobowej Łowa.
Przy lokacji wsi w 1407 r. biskup Jastrzębiec nadał sołectwo lenne opatrznemu Stanisławowi Bambenkowi i jego synowi Pawłowi. Wg dokumentu z 1632 r., który może już uwzględniać realia XVII-wieczne, nadanie to obejmowało 3 łany, zagrodę na ostrowie za jeziorem wraz z rolą, która była położona za dworem sołtysim, między jeziorem a drogą do Pszczewa, oraz 2 zagrody. W 1563 r. pobór objął tylko 1 łan sołecki, ale w 1564 r. – na użytek dochodów biskupich – wykazano znów 3 łany, z których sołtys płacił rocznie 2 zł i 4 gr. W 1632 r. biskup Adam Nowodworski nadał opatrznemu Mikołajowi Kozikowi, poddanemu z Łowina i jego synowi Andrzejowi ½ sołectwa w dożywocie, a ½ – w zamian za czynsz. Jednakże już w 1664 r. lustrator zauważył, iż sołtysi bardzo słabo się gospodarzą, są wisielcami, a nie gospodarzami. Być może śladem sołectwa był folwark o pow. 391 mórg (99,8 ha), wspomniany w końcu XIX w. (SGKP)
Od początku była to jedna z większych wsi w kluczu pszczewskim, w 1564 r. obejmowała 21 łanów, tj. 3 łany sołeckie i 18 łanów kmiecych, w tym 4 opuszczone, chociaż w 1475 r. znajdowała się w wykazie zaległości podatkowych, w 1508 r. pobór objął tylko 8 półłanów, a w 1510 r. – 9 półłanów, a w 1563 r. – 7 łanów. Także w latach 1580-83 pobór obejmował tylko 10½ łana. W 1621 r. wykazano 10 ł., w 1691 r. – 8 łanów, w 1710 r. – 16, w 1729 r. – 18, a w 1793 r. – 22 łany, czyli tyle, co przy pierwotnej lokacji wsi. W 1890 r. wieś obejmowała 1476 ha, w 1908 r. – 1613,6 ha.
W XVI w. siedziało tu 18 kmieci (chłopów), ale w 1564 r. – 4 łany kmiece były opuszczone. W 1580 r. wymieniono tylko 10 kmieci, 5 zagrodników, 3 komorników i kowala. W czasie potopu szwedzkiego wieś została splądrowana i wyludniona, zaś w 1664 r. wspominając chłopów tak zapisano: Lecz ich teraz nie ma tylko 18 [= to jest mniej niż 18], bo jedne dla żołnierzy, drudzy dla złej wiary musieli ustąpić za ks. W. Tolibowskiego [bp pozn. w l. 1655-63]. W 1677 r. było tylko 4 kmieci, w 1691 r. – 8, zaś w 1710 r. skutkiem zarazy wieś całkowicie wymarła. W 1790 r. stwierdzono tu gospodarzy kmieci 18, zagrodników 7. W 1905 r. spisano tu 204 gospodarstwa domowe.
W 1564 r. kmiecie płacili rocznie po 22 grosze czynszu, 1 ćwierci owsa, 2 koguty i 30 jaj. Dawali też tytułem wiecnego owies i koguty. Pozostawały też zapewne obowiązki pańszczyźniane, bowiem w 1677 r. wieś została częściowo oczynszowana, a wtedy spośród 4 kmieci 3 płaciło czynsz po grzywien, a 1 nadal odrabiał pańszczyznę. W 1691 r. 5 kmieci płaciło czynsz, a 3 – dawało pańszczyznę. W 1729 r. wszyscy kmiecie byli oczynszowani, z wyjątkiem zagrodników i chałupników, jednakże w 1793 r. wszyscy chłopi znów musieli odrabiać pańszczyznę na folwarku pszczewskim.
W 1790 r. wieś liczyła 25 domów, w 1837 r. – 39 dymów, w 1871 r. – 77, w 1885 r. – 98, 1905 r. – 113. W 1945 r. zniszczone zostały tylko 3 budynki. W 1982 r. wieś nadal liczyła 113 zabudowań. Przez cały XIX w. liczba ludności systematycznie rosła: w 1837 r. – 350, w 1871 r. – 622, w 1885 r. – 854, w 1905 r. – 888. W XX w. wieś się trochę wyludniła, ale w końcu stulecia znów zaczęła wzrastać: w 1970 r. – 555, w 1978 r. – 528, w 1988 r. – 671. Ostatnio (2003 r.) liczyła 666 mieszkańców.
Z powodu historycznych uwarunkowań do końca XVIII w. wieś wyłącznie katolicka. W następnym stuleciu protestanci stanowili zdecydowaną i stale malejącą mniejszość: w 1871 r. – 42 (6,7%), 1885 r. – 33 (3,9%), w 1905 – 25 (2,8%). Niemcami byli wszyscy protestanci i mniejszość katolików. W 1905 r. mieszkało w Łowyniu 644 Polaków (72,5%). Po 1945 r. część ludności przesiedliła się do Pszczewa.
Wieś leży na obszarze diec. poznańskiej. Przynależność do parafii w Pszczewie potwierdzona od 1508 r. W końcu XIX w. znajdowała się tu katolicka szkoła parafialna, w której uczyły się dzieci ewangelickie. W 1871 r. było 101 analfabetów. W 1924 r. erygowana została własna parafia. Pierwotnie do parafii należały Pąchy. Po ostatniej wojnie – parafia jednowioskowa. W 1985 r. liczyła 620 dusz. Kościół p.w. Wniebowzięcia NMP zbudowany został w 1927 r. Ostatni przedwojenny proboszcz Medard Rost zginął w Dachau. W 1975 r. ustanowiony został proboszczem Stanisław Żarna (* 30.04.1934, wyśw. w 1960 w Poznaniu), wspomniany jeszcze w 1985 r.
Wieś tradycyjnie rolnicza, z niewykorzystanymi możliwościami obsługi ruchu turystycznego. W przeszłości ludność rolnicza czerpała też dochody z uprawy i przerobu wikliny oraz sezonowych robót leśnych. Nowe szanse stworzyło uprzemysłowienie wsi. W lustracji z 1790 stwierdzono niedostatek łąk. Karczma wspomniana już w 1508 r., a także w 1563 r. Jak zanotowano w 1695 r., karczmarz mówi, że panu Boczkowskiemu [dzierżawca] za beczkę piwa florenów 10 groszy 20. In centre allegat [ripostuje] pan Boczkowski, że mu winien za beczek 20 i za gorzałkę... Kowal wspomniany w 1563 i 1580 r. Młyn powstał przed 1912 r. Był to zapewne o wiatrak - koźlak z XVIII/XIX w., który był czynny do 1939 r.
Linia kolejowa Zbąszyń - M-d, zbudowana w 1885 r., ominęła wieś od wsch. w odległości 3 km. W takiej też odległości znajdowała się stacja kolejowa Łówyń. W 1890 r. poczta znajdowała się w Lewicach. W 1912 r. wspomniano tu punkt pocztowy. Poczta wznowiła działalności po 1945 r.
Z połączenia RSP w Łowyniu, Tuczępach, Silnej, Piotrach i Piłce powstała 8.06.1977 r. Rolniczy Kombinat Spółdzielczy „Rolniczy Trud”, posiadający pon. 2 tys. ha ziemi. Prezesem kombinatu został Jerzy Pietraszkiewicz. Działa tu też filia SKR w M-dzie. W l. 90. powstała tu Fabryka Mebli „Christianapol”.
*opracowane na podstawie: "Monografia Międzychodu" Jerzy Zysnarski, lipiec 2005
